تراژدی مرگ مادران افغان؛ پزشکان بیکار، بیماران بی‌پزشک

"دردهایم بسیار شدید شده بود. فرش کنج خانه را جمع کردند و کمی از خاک طویله را آنجا ریختند. سرپا نشسته بودم و از درد به خود می پیچیدم. استخوان زانوهای خوشویم/مادر شوهرم را روی کمرم حس می کردم. دستمالی را که روی شکمم بسته بود محکم می کشید. از هوش رفتم... مرا محکم سیلی می زد. چشم هایم سیاهی می‌رفت. می‌گفتند زبانت را بکش بیرون"

این شرح حال نیکبخت از لحظه زایمانش بود. دندانهای شکسته و ساییده شده او به خاطر دسته آهنی ملاقه‌ای که در زمان زایمان زیر دندانهایش گرفته بودند هنوز هم کاملا معلوم است.

نیکبخت یکی از میلیون ها زنی است که مجبور بوده به خاطر نبود پزشک و شفاخانه و یا به خاطر ناآگاهی مردم روستایی، در بدترین شرایط ممکن در یکی از مناطق دورافتاده افغانستان زایمان کند.

بسیاری از مردم روستایی با این باور که زایمان کار ناپاکی است زنان باردار را هنگام زایمان در مکان های کم‌نور و گاهی حتی به طویله انتقال می دهند و نیز به دلیل عدم آگاهی از مسایل بهداشتی از پارچه ها و وسایل غیر بهداشتی در هنگام زایمان استفاده می‌کنند.

افغانستان به دلیل آمار بالای مرگ و میر مادران در هنگام زایمان و عدم دسترسی به خدمات بهداشتی یکی از نامناسب ترین مکان ها برای مادر شدن در جهان است.

۳۷۳ متخصص زنان و زایمان برای ۱۳،۴ میلیون زن

وزارت بهداشت افغانستان می گوید که در این کشور ۳۷۳ متخصص زنان و زایمان وجود دارد و بر اساس آخرین آمار اعلام شده از سوی احصائیه مرکزی/ اداره مرکزی آمار افغانستان، جمعیت این کشور به ۲۷،۵ میلیون نفر می‌رسد که ۱۳،۴ میلیون نفر زن هستند. این حساب برای بیش از هر ۳۴ هزار و ۸۰۰ زن در این کشور یک متخصص زنان و زایمان وجود دارد.

اما مشکل تنها شمار اندک این متخصصان نیست، مشکل دیگر این است که بیشتر این متخصصا در شهرها هستند و جمعیت روستایی افغانستان از پزشکان متخصص زنان و زایمان بکلی محروم اند.

در حال حاضر در ۹ ولایت افغانستان پزشک متخصص زنان اصلا وجود ندارد. از مجموع ۳۷۳ متخصص، ۲۴۹ تن از آنها تنها در کابل کار می کنند. ۳۱ نفر در شهر مزارشریف، ۱۵ نفر در ولایت ننگرهار، ۱۲ نفر در ولایت هرات، چهار نفر در ولایت قندهار و ۶۲ متخصص دیگر در بیست ولایت دیگر مشغول هستندکمبود پزشک متخصص در روستاها و نبود خدمات بهداشتی لازم از دلایل مهم آمار بالای مرگ و میر مادران در افغانستان است.

آمار اعلام شده از سوی وزارت بهداشت افغانستان نشان می دهد که در سال ۲۰۰۴ از هر ۱۰۰ هزار مادر ۱۶۰۰ نفر جان خود را در هنگام زایمان از دست می‎داد.

در سال ۲۰۱۰ این تعداد به ۳۲۷ مورد کاهش یافت. مسئولان در افغانستان می‌گویند قرار است آنها این رقم را تا سال ۲۰۲۰ به ۸۰ نفر کاهش دهند.

به اساس آخرین بررسی های انجام شده در حال حاضر در هردو ساعت یک مادر در افغانستان در اثر زایمان و یا عوارض ناشی از آن جان می‌دهند.

پزشکان بیکار در شهرها و بیماران بی پزشک در روستاها

نسرین اوریاخیل عضو انجمن پزشکان متخصص زنان و زایمان و رئیس شفاخانه ملالی می‌گوید که آمار ارائه شده از سوی وزرات صحت در مورد شمار متخصصان زنان و زایمان، در حقیقت آمار متخصصانی است که عملا فعال هستند.

او می گوید که شماری از متخصصان زنان و زایمان در شهرهای بزرگ هستند که بیکارند.

به گفته وی، مشکلات امنیتی و اقتصادی مانع از فعالیت این زنان در بسیاری از ولایات و مناطق افغانستان شده است.

او تاکید می کند که مسئولان باید روی طرحی کار کنند که بتوانند محیط کاری امنی برای این متخصصان و خانواده شان ایجاد کنند از لحاظ اقتصادی شرایطی را برایشان فراهم کنند که آنها برای رفتن به ولایات تشویق شوند.

خانم اوریاخیل می گوید که انجمن پزشکان متخصص زنان و زایمان و وزارت بهداشت، تلاش های مشترکی را برای حل این مشکل آغاز کرده اند.

او بر تخصیص بودجه و توجه بیشتر از سوی دولت در بخش بهداشت زنان و زایمان تاکید کرد.

آموزش قابله ها و استخدام قابله های خارجی

وزارت صحت افغانستان برای حل مشکل کمبود پزشکان متخصص زنان، طرح آموزش قابله ها را روی دست گرفته است.

این وزارت آموزش قابله‌ها را یکی از دستاوردهای خود در ۱۳ سال گذشته نیز عنوان می کند. در تازه‌ترین گزارش وزارت بهداشت افغانستان، گفته شده که در سال ۲۰۰۲ تنها ۴۶۷ قابله در افغانستان وجود داشت اما امسال تعداد این قابله‌ها به بیشتر از ۴۶۰۰ نفر رسیده است.

حل مشکل کمبود پزشکان در روستاها، پای قابله‌های خارجی را نیز به افغانستان باز کرده است. اکنون شماری از قابله های تاجیکستانی از سوی موسسات غیردولتی استخدام و به شماری از مناطق دوردست افغانستان منتقل شده اند.

شاید مشکلات اقتصادی و به دست آوردن حقوق چند برابر از درآمد داخلی در کشور تاجیکستان، این قابله‌ها را برای رفتن به افغانستان راضی کرده است.

کاهش آمار مرگ و میر مادران و تامین خدمات بهداشتی به خصوص برای زنان و کودکان از اهداف مهم و اولی برنامه های وزارت بهداشت است.

مقامات این وزارت اعلام کرده اند که می‌کوشند در این بخش بودجه بیشتری را هزینه کنند تا مانند سالهای گذشته دستاوردهای خوبی داشته باشند.

بهبود وضعیت زنان افغان در ۱۳ سال گذشته قابل چشم پوشی نیست، در حال حاضر زنان افغان در عرصه‌های سیاسی و اجتماعی حضور فعالی دارند و آنها را در تمامی سطوح جامعه می‌توان دید.

اما نگاه به آمار و ارقام نشان می‌دهد که زنان افغان در بسیاری از زمینه های مهم از جمله بهداشت و درمان، هنوز با مشکلات بسیار جدی مواجه‌اند. هرچند رسیدن به روزی که این مشکل کاملا حل شود نا ممکن نیست اما با توجه به شرایط و وضعیت کنونی، دیده می‌شود که تا رسیدن به آن مرحله راه درازی در پیش است و تلاش بسیار می‌خواهد.