ماهنامه خط صلح – اعتراضات سراسری دی ماه ۱۳۹۶ که جرقه آغازین آن مشکلات معیشتی و اقتصادی طبقات آسیب پذیر جامعه بود، بدون رهبری منسجم، به سرعت طی چند روز در میان قشرهای گوناگون مردم در استان ها و شهرهای مختلف فراگیر شد و شعارهای مطرح شده خیلی زود از فقر و فساد فراتر رفت و با انتقاد روشن و صریح به سیاست های داخلی و خارجی، به راس هرم قدرت در جمهوری اسلامی رسید و شخص رهبر را خطاب قرار داد.
هرچند با گذشت حدود یک هفته از این اعتراضات حکومت توانست با دستگیر کردن حدود پنج هزار نفر و کشته شدن ده ها تن از شهروندان در طی درگیری ها و یا در بازداشتگاه ها، معترضان را موقتاً به خانه هایشان بازگرداند، اما با گذشت ۱۰ ماه، موج اعتراضات به شکل انسجام یافته تر در قالب اعتراضات و اعتصابات سراسری هم چنان ادامه یافته که این امر در طول عمر چهل ساله جمهوری اسلامی بی سابقه است.
پیشرو بودن توده مردم بدون رهبری گروه های سیاسی و اجتماعی، ویژگی دیگر اعتراضات سراسری دی ماه ۹۶ بود که از سوی گروه های اجتماعی مختلف از جمله معلمان، کارگران، زنان و دانشجویان ادامه یافت. اما نقش جنبش دانشجویی در این اعتراضات چه بود؟
پیشینه جنبش دانشجویی در شکل گیری جریانات سیاسی و اجتماعی
پیشینه جنبش دانشجویی و نقش آفرینی دانشجویان در جریانات سیاسی و اجتماعی در ایران دست کم به اوایل دهه سی باز می گردد. جریانی آرمان خواه که با ائتلاف با اسلامگرایان حوزوی، در نهایت انقلاب ۵۷ را رقم زدند. اما پس از انقلاب اکثریت این جریان از چرخه نقش آفرینی حذف شدند و عرصه را به اسلامگرایان واگذار کردند.
در نخستین سال پس از انقلاب ۵۷، پر التهاب ترین و شاید به تعبیری تاثیرگذارترین اتفاق ایران یعنی اشغال سفارت آمریکا توسط گروهی از دانشجویان به عنوان “دانشجویان خط امام” شکل گرفت که تبعات آن هم چنان بر سرنوشت کشور سایه افکنده است.
با نگاهی اجمالی به تاریخ انقلاب در حوزه دانشجویی می توان گفت در این دوره گروه های دیگری از جریان های دانشجویی فعال وجود داشتند که به دلیل هم سو نبودن با حاکمان جدید کشور، کم کم تریبون خود را برای بیان دیدگاه هایشان از دست دادند و در اواخر فروردین سال ۵۹ گروه های فعال سیاسی در دانشگاه ها، مثل سازمان چریک های فدایی خلق و سازمان مجاهدین خلق ایران پس از چند روز درگیری همراه با خشونت که به کشته و مجروح شدن عده ی زیادی منجر شد، از سوی شورای انقلاب و با تایید آیت الله خمینی مجبور شدند دفترهای خود را در دانشگاه ها تخلیه کنند و این سر آغاز انقلاب فرهنگی بود که بیش از دو سال تعطیلی دانشگاه ها را در پی داشت. در حقیقت در واقعه “انقلاب فرهنگی”، حاکمان جدید کشور تصمیم گرفتند برای مهار و سرکوب جریان های غیر همسو با خودشان، به کل، نهاد دانشگاه را در کشور برچینند و در این مدت دانشجویان و استادان دگراندیش چپ و لیبرال از دانشگاه های سراسر کشور اخراج شدند و موج زندان و اعدام، گریبانگیر بسیاری از آنان شد و تریبون های دانشجویی تماماً به دست گروه های اسلامی و در واقع به دست حاکمیت افتاد.
از اواسط دهه هفتاد، با شکل گیری جریانی از داخل حاکمیت -که بعدها به نام جریان اصلاحات شهرت یافت-، فعالیت سیاسی در دانشگاه ها جانی تازه گرفت. البته گروه های گوناگون از نگرش های مختلف امکان ایجاد تشکل هایی با نام و مشخصات خود را نداشتند، اما تحت عنوان “انجمن اسلامی” گرد هم آمدند و در کنار تشکل های دیگری مثل “جبهه متحد دانشجویی”، در مقابل “بسیج دانشجویی” -که پایگاه بخش تمامیت خواه حاکمیت بود-، قرار گرفتند و بعدها در ۱۸ تیر ۱۳۷۸ در جریان اعتراضات دانشجویی در کوی دانشگاه تهران و تبریز نقش آفرینی کردند که البته با سرکوب شدید حاکمیت رو به رو شدند.
هرچند جریان های دانشجویی دیگر از حق ایجاد تشکل قانونی برخوردار نبودند، اما این محدودیت مانع از شکل گیری آن ها نشد و در دهه هشتاد گروه های متنوع دانشجویی در جریانات سیاسی و اجتماعی کشور -مثل اعتراضات ۸۸- به طور موثر نقش آفرینی کردند. با دستگیری و صدور احکام بلند مدت زندان برای تعدادی از چهره های شناخته شده جنبش دانشجویی، و هم چنین خروج اجباری عده دیگری از آن ها از کشور، حرکت های دانشجویی در دانشگاه ها برای مدتی به محاق رفت.
چرایی سرکوب دانشجویان در جریان اعتراضات سراسری از دی ۹۶ تا کنون
چنان که پیش تر گفته شد، اعتراضات سراسری دی ماه ۹۶ از درون جامعه و توده مردم شکل گرفت و دانشجویان از جمله گروه هایی بودند که در کنار مردم حضور داشتند. هرچند آمار دقیقی از دستگیری های دانشجویان در دست نیست، اما به گفته پروانه سلحشوری، نماینده مجلس شورای اسلامی، از دی ماه ۹۶ و پس از آن، دست کم ۱۵۰ دانشجو دستگیر شدند. (۱)
هم چنین به گفته دادستان تهران، دانشجویان بازداشت شده در اعتراضات دی ماه از یک ماه تا ۵ سال زندان محکوم شدند. (۲) از ویژگی های احکام صادره در این دوره برای دانشجویان، اضافه شدن حکم شلاق به احکام حبس و محرومیت های تحصیلی بوده است.
با وجود این که به نظر می رسد جنبش دانشجویی در این دوره از اعتراضات و اعتصابات سراسری نقش رهبری به عهده ندارد، اما سوال این جاست که چرا حکومت چنین سراسیمه به فشار و سرکوب دانشجویان می پردازد؟ شاید اصلی ترین دلیل برای این سرکوب و تلاش حکومت برای ایجاد خفقان و جو رعب و وحشت در دانشگاه، ظرفیت بالقوه تاریخی جنبش دانشجویی در جریان سازی و رهبری جامعه در اعتراضات و رویارویی با حاکمیت است. نهادهای امنیتی و قضایی جمهوری اسلامی سعی دارد به طور پیشگیرانه جنبش دانشجویی را سرکوب کند و نگذارد حلقه های اتصالی بین دانشگاه و خیابان شکل گیرد.
پیشینه جنبش دانشجویی در ایران نشان داده سرکوب و تهدید و پرونده سازی هرچند ممکن است فعالیت رسمی دانشجویان را متوقف کند، اما پویایی جوانان در دانشگاه ها منتظر اجازه رسمی نمانده و همواره راه خود را برای تاثیرگذاری پیدا کرده است.
ایجاد دیالوگ بین فعالان دانشجویی پیشین در داخل و خارج از کشور و گفتمان سازی از سوی این گروه ها، شکل گیری گفت و گو میان جریان های دانشجویی پیشین و نسل جدید جنبش دانشجویی و انتقال تجربه ها به نسل جدید، و بهره برداری از امکانات ارتباطی نوین جهت ایجاد ارتباط امن و شبکه سازی میان دانشجویان، از جمله راه هایی ست که می توان از آن ها برای بهره مندی از ظرفیت جنبش دانشجویی در حرکت اعتراضی مردمی که از سال گذشته تا کنون ادامه دارد، استفاده کرد.
پانوشت ها:
۱ – پروانه سلحشوری: ١۵٠ دانشجو بازداشت و هفده دانشجو محکوم شده اند، بی بی سی فارسی، ۱۹ تیر ماه ۱۳۹۷
۲ – دادستان تهران: تا ۵ سال زندان برای دانشجویان اعتراضات دی ماه در نظر گرفته شد، بی بی سی فارسی، ۹ تیر ماه ۱۳۹۷
پیشرو بودن توده مردم بدون رهبری گروه های سیاسی و اجتماعی، ویژگی دیگر اعتراضات سراسری دی ماه ۹۶ بود که از سوی گروه های اجتماعی مختلف از جمله معلمان، کارگران، زنان و دانشجویان ادامه یافت. اما نقش جنبش دانشجویی در این اعتراضات چه بود؟
پیشینه جنبش دانشجویی در شکل گیری جریانات سیاسی و اجتماعی
پیشینه جنبش دانشجویی و نقش آفرینی دانشجویان در جریانات سیاسی و اجتماعی در ایران دست کم به اوایل دهه سی باز می گردد. جریانی آرمان خواه که با ائتلاف با اسلامگرایان حوزوی، در نهایت انقلاب ۵۷ را رقم زدند. اما پس از انقلاب اکثریت این جریان از چرخه نقش آفرینی حذف شدند و عرصه را به اسلامگرایان واگذار کردند.
در نخستین سال پس از انقلاب ۵۷، پر التهاب ترین و شاید به تعبیری تاثیرگذارترین اتفاق ایران یعنی اشغال سفارت آمریکا توسط گروهی از دانشجویان به عنوان “دانشجویان خط امام” شکل گرفت که تبعات آن هم چنان بر سرنوشت کشور سایه افکنده است.
با نگاهی اجمالی به تاریخ انقلاب در حوزه دانشجویی می توان گفت در این دوره گروه های دیگری از جریان های دانشجویی فعال وجود داشتند که به دلیل هم سو نبودن با حاکمان جدید کشور، کم کم تریبون خود را برای بیان دیدگاه هایشان از دست دادند و در اواخر فروردین سال ۵۹ گروه های فعال سیاسی در دانشگاه ها، مثل سازمان چریک های فدایی خلق و سازمان مجاهدین خلق ایران پس از چند روز درگیری همراه با خشونت که به کشته و مجروح شدن عده ی زیادی منجر شد، از سوی شورای انقلاب و با تایید آیت الله خمینی مجبور شدند دفترهای خود را در دانشگاه ها تخلیه کنند و این سر آغاز انقلاب فرهنگی بود که بیش از دو سال تعطیلی دانشگاه ها را در پی داشت. در حقیقت در واقعه “انقلاب فرهنگی”، حاکمان جدید کشور تصمیم گرفتند برای مهار و سرکوب جریان های غیر همسو با خودشان، به کل، نهاد دانشگاه را در کشور برچینند و در این مدت دانشجویان و استادان دگراندیش چپ و لیبرال از دانشگاه های سراسر کشور اخراج شدند و موج زندان و اعدام، گریبانگیر بسیاری از آنان شد و تریبون های دانشجویی تماماً به دست گروه های اسلامی و در واقع به دست حاکمیت افتاد.
از اواسط دهه هفتاد، با شکل گیری جریانی از داخل حاکمیت -که بعدها به نام جریان اصلاحات شهرت یافت-، فعالیت سیاسی در دانشگاه ها جانی تازه گرفت. البته گروه های گوناگون از نگرش های مختلف امکان ایجاد تشکل هایی با نام و مشخصات خود را نداشتند، اما تحت عنوان “انجمن اسلامی” گرد هم آمدند و در کنار تشکل های دیگری مثل “جبهه متحد دانشجویی”، در مقابل “بسیج دانشجویی” -که پایگاه بخش تمامیت خواه حاکمیت بود-، قرار گرفتند و بعدها در ۱۸ تیر ۱۳۷۸ در جریان اعتراضات دانشجویی در کوی دانشگاه تهران و تبریز نقش آفرینی کردند که البته با سرکوب شدید حاکمیت رو به رو شدند.
هرچند جریان های دانشجویی دیگر از حق ایجاد تشکل قانونی برخوردار نبودند، اما این محدودیت مانع از شکل گیری آن ها نشد و در دهه هشتاد گروه های متنوع دانشجویی در جریانات سیاسی و اجتماعی کشور -مثل اعتراضات ۸۸- به طور موثر نقش آفرینی کردند. با دستگیری و صدور احکام بلند مدت زندان برای تعدادی از چهره های شناخته شده جنبش دانشجویی، و هم چنین خروج اجباری عده دیگری از آن ها از کشور، حرکت های دانشجویی در دانشگاه ها برای مدتی به محاق رفت.
چرایی سرکوب دانشجویان در جریان اعتراضات سراسری از دی ۹۶ تا کنون
چنان که پیش تر گفته شد، اعتراضات سراسری دی ماه ۹۶ از درون جامعه و توده مردم شکل گرفت و دانشجویان از جمله گروه هایی بودند که در کنار مردم حضور داشتند. هرچند آمار دقیقی از دستگیری های دانشجویان در دست نیست، اما به گفته پروانه سلحشوری، نماینده مجلس شورای اسلامی، از دی ماه ۹۶ و پس از آن، دست کم ۱۵۰ دانشجو دستگیر شدند. (۱)
هم چنین به گفته دادستان تهران، دانشجویان بازداشت شده در اعتراضات دی ماه از یک ماه تا ۵ سال زندان محکوم شدند. (۲) از ویژگی های احکام صادره در این دوره برای دانشجویان، اضافه شدن حکم شلاق به احکام حبس و محرومیت های تحصیلی بوده است.
با وجود این که به نظر می رسد جنبش دانشجویی در این دوره از اعتراضات و اعتصابات سراسری نقش رهبری به عهده ندارد، اما سوال این جاست که چرا حکومت چنین سراسیمه به فشار و سرکوب دانشجویان می پردازد؟ شاید اصلی ترین دلیل برای این سرکوب و تلاش حکومت برای ایجاد خفقان و جو رعب و وحشت در دانشگاه، ظرفیت بالقوه تاریخی جنبش دانشجویی در جریان سازی و رهبری جامعه در اعتراضات و رویارویی با حاکمیت است. نهادهای امنیتی و قضایی جمهوری اسلامی سعی دارد به طور پیشگیرانه جنبش دانشجویی را سرکوب کند و نگذارد حلقه های اتصالی بین دانشگاه و خیابان شکل گیرد.
پیشینه جنبش دانشجویی در ایران نشان داده سرکوب و تهدید و پرونده سازی هرچند ممکن است فعالیت رسمی دانشجویان را متوقف کند، اما پویایی جوانان در دانشگاه ها منتظر اجازه رسمی نمانده و همواره راه خود را برای تاثیرگذاری پیدا کرده است.
ایجاد دیالوگ بین فعالان دانشجویی پیشین در داخل و خارج از کشور و گفتمان سازی از سوی این گروه ها، شکل گیری گفت و گو میان جریان های دانشجویی پیشین و نسل جدید جنبش دانشجویی و انتقال تجربه ها به نسل جدید، و بهره برداری از امکانات ارتباطی نوین جهت ایجاد ارتباط امن و شبکه سازی میان دانشجویان، از جمله راه هایی ست که می توان از آن ها برای بهره مندی از ظرفیت جنبش دانشجویی در حرکت اعتراضی مردمی که از سال گذشته تا کنون ادامه دارد، استفاده کرد.
پانوشت ها:
۱ – پروانه سلحشوری: ١۵٠ دانشجو بازداشت و هفده دانشجو محکوم شده اند، بی بی سی فارسی، ۱۹ تیر ماه ۱۳۹۷
۲ – دادستان تهران: تا ۵ سال زندان برای دانشجویان اعتراضات دی ماه در نظر گرفته شد، بی بی سی فارسی، ۹ تیر ماه ۱۳۹۷
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر